Τα παιδιά μιλούν μέσα από τις ζωγραφιές τους
Γράφει η Κλαίρη Σειραδάκη
Η αποτελεσματικότητα μιας παιδικής ζωγραφιάς όσον αφορά στην κατανόηση του παιδιού είναι πλέον αδιαμφισβήτητη, τόσο για τα μικρά παιδιά (π.χ. 3 ετών) που δε μπορούν να εκφραστούν λεκτικά, όσο και για τα μεγαλύτερα (π.χ. 10 ετών) που τους είναι συναισθηματικά δύσκολο να μιλήσουν με ειλικρίνεια για το πώς αισθάνονται. Ιδιαιτέρως γι’ αυτά που δυσκολεύονται να αποτυπώσουν τα συναισθήματά τους ξεκάθαρα σε λέξεις και προτιμούν να καταφεύγουν στο χαρτί, αφηγούμενα εκεί την προσωπική τους περιπέτεια, η συμβολή μιας ζωγραφιάς είναι πολύτιμη.
Τι είναι αυτό που μας «μαρτυρά» όμως το παιδικό ιχνογράφημα:
- Αποτελεί ένα σημαντικό μέσο μη-λεκτικής έκφρασης του παιδιού, ιδιαίτερα χρήσιμο τόσο για το ίδιο (εφόσον εκφράζεται με συμβολικό τρόπο ακόμα κι όταν δε μπορεί με τη γλώσσα), όσο και για τους εκπαιδευτικούς και ειδικούς που εμπλέκονται στην εκπαίδευση και την ψυχοπαιδαγωγική του υποστήριξη.
- Δίνει πληροφορίες για την ψυχολογική κατάσταση του παιδιού, αλλά και συμπεράσματα για τις σκέψεις του, τα άγχη, τις κρυφές επιθυμίες, τους φόβους, τα συναισθήματα απειλής ή ενοχής, από τα οποία μπορεί να καταβάλλεται. Αυτό συμβαίνει, διότι πολύ συχνά, οι φιγούρες των ιχνογραφημάτων, παρουσιάζουν ομοιότητες με τους ανθρώπινους χαρακτήρες, τους οποίους συναντούν τα παιδιά στην καθημερινότητά τους.
- Μας δίνει ακόμα τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τις γνωστικές ικανότητες του παιδιού αλλά και το που βρίσκεται αναπτυξιακά, με βάση τη χρονολογική του ηλικία και το τι είναι αναμενόμενο και σύνηθες ανάλογα μ’ αυτήν (ωριμότητα σχεδίου).
- Τέλος, μέσω του παιδικού ιχνογραφήματος, μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για τις προτιμήσεις και τις ιδιαίτερες κλίσεις του παιδιού, καθώς αποτυπώνονται οι ικανότητες και το προσωπικό του ύφος. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο εξεταστής, μπορεί να ανακαλύψει μέσα από το σχέδιο ενός παιδιού, τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, στα οποία θα στηριχθεί για να τροποποιήσει τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές.
Ας δούμε, όμως, με παραδείγματα τα εξελικτικά στάδια του παιδικού σχεδίου:
Η περίοδος της κακογραφίας και των κηλίδων:
Πριν από τα δύο έτη:
Στο 2ο έτος:
Στο 3ο έτος:
Στο 5ο έτος:
Πράγματα που αξίζει να παρατηρήσουμε κατά τη διαδικασία είναι τα εξής:
Παρατηρούμε τη διάθεση του παιδιού μόλις του ανατίθεται η δοκιμασία. Είναι συγκεντρωμένο στη ζωγραφιά του; Πώς χρησιμοποιείται το χαρτί και το μολύβι από το παιδί; Από πού ξεκινά η ζωγραφιά του παιδιού; Χωρούν εξαρχής στο σχέδιό του όλα τα πρόσωπα- αντικείμενα; Κρατά το μολύβι χαλαρά (εκφράζει ελεύθερη κίνηση) ή σφιχτά (εκφράζει ένταση). Μας δίνει μια γεμάτη κόλα (οικειότητα, εξωστρέφεια, θέληση του παιδιού να μεγαλώσει γρήγορα) ή άδεια (φόβος και ανασφάλεια); Οι γραμμές είναι ανάλαφρες (ευαίσθητη φύση) ή έντονες (ενέργεια και ζωτικότητα);
Αν η γραμμή είναι ομαλή: το παιδί είναι σίγουρο για τα συναισθήματά του, δεν φοβάται να ενταχθεί σε περιβάλλον διαφορετικό από το οικογενειακό και βλέπει με ενθουσιασμό την πραγματικότητα. Ακανόνιστη ή κομμένη γραμμή δηλώνει ότι: το παιδί φοβάται την απομάκρυνση από την οικογένεια, είναι ντροπαλό και έχει δυσκολίες προσαρμογής στις νέες καταστάσεις και τις κοινωνικές σχέσεις.
Το μέγεθος των σχεδίων έχει επίσης τη σημασία του. Μεγάλα σχέδια: υποδηλώνουν συναισθήματα ευφορίας και έντονη αίσθηση μεγαλείου. Μικρά σχέδια: υποδηλώνουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ή καταθλιπτικά συναισθήματα ή και τα δύο. Τα χρώματα έχουν επίσης τις υποδηλώσεις τους:
- Το μπλε: ηρεμία, γαλήνη, έλλειψη ανταγωνισμού, συνεννόηση…
- Το πράσινο: ησυχία, ανάπαυση, ικανοποίηση, ισορροπία, ηρεμία, ευχαρίστηση, ελπίδα…
- Το κόκκινο: δραστηριότητα, ζωντάνια, ενέργεια, φιλοδοξία, ζωτικότητα, συγκίνηση, διέγερση, πάθος, θάρρος…
- Το κίτρινο: προσαρμογή, ενέργεια, δυναμισμός, διάθεση για άνοιγμα προς τα έξω, διαίσθηση…
- Το μοβ: θλίψη, ανησυχία, ζήλια, κυριαρχία στα πάθη, σεμνότητα…
- Το καφέ: σοβαρότητα, λύπη, έλλειψη ανεκτικότητας στις διαφωνίες και τις αντιθέσεις, σύνεση, «άτομο που πατά στη γη»…
- Το πορτοκαλί: χαρούμενη και χαλαρή διάθεση.
- Το μαύρο: πλούσιος εσωτερικός κόσμος, φόβοι, άγχος, επιφυλακτικότητα, σεμνότητα, μελαγχολία, πόνος…
Τέλος, όταν ένα παιδί (που έχει περάσει την ηλικία των 3-4 ετών) έχει ερεθίσματα για να ζωγραφίσει αλλά παρ’ όλα αυτά δεν ανταποκρίνεται, θα μπορούσε να σημαίνει δυσκολίες σχετικά: Με τις νοητικές του ικανότητες ή με το επίπεδο ωρίμανσής του. Επομένως, αν υπάρχουν και άλλες σχετικές ενδείξεις, ενδεχομένως να πρέπει να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό. Οι ειδικοί εφαρμόζουν, τα λεγόμενα, προβολικά τεστ, στα οποία το σχέδιο σε συνδυασμό με συγκεκριμένες ερωτήσεις βοηθούν τον ειδικό να εκτιμήσει την κατάσταση του παιδιού.